CHEGARA NAZORATI XIZMATINING RIVOJLANISH TARIXI VA DINAMIKASI: ILG‘OR DAVLATLAR TAJRIBASI VA O‘ZBEKISTON MISOLIDA
Keywords:
Kalit so‘zlar: O‘zbekiston, chegara nazorati, xavfsizlik, biometrik tizimlar, sun’iy intellekt, xalqaro hamkorlik, migratsiya, texnologiyalar, mintaqaviy xavfsizlik, nazorat tizimlariAbstract
Mazkur ilmiy ishda chegara nazorati xizmatining rivojlanish tarixi, uning global miqyosda qanday shakllanganligi va jahonning ilg‘or davlatlaridagi amaliy tajribalar tahlil qilinadi. O‘zbekiston misolida chegaralarni nazorat qilish tizimi va uning rivojlanishiga doir muhim jihatlar ko‘rib chiqiladi. Chegara xavfsizligini ta’minlashda zamonaviy texnologiyalar, xususan biometrik tizimlar, sun’iy intellekt, dronlar va avtomatlashtirilgan monitoring tizimlarining roli alohida e’tiborga olinadi. Shuningdek, mintaqaviy va xalqaro hamkorlik, chegara xavfsizligi masalalaridagi yondashuvlar va ularning O‘zbekistonning ichki xavfsizlik tizimiga ta’siri tahlil etiladi.
Ushbu tadqiqot chegaralar xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha samarali choralar ishlab chiqishga qaratilgan tavsiyalarni ishlab chiqadi.
References
1. Davlat chegara xavfsizligi to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlari:
O‘zbekiston Respublikasi "Davlat chegarasi to‘g‘risida"gi Qonuni. (O‘zR Qonun hujjatlari to‘plami, 1999).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Davlat chegaralarini himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori (2020).
2. Ilmiy va tahliliy maqolalar:Akhmedov, R. "Markaziy Osiyoda chegara xavfsizligi muammolari". Markaziy Osiyo tadqiqotlari jurnali, 2021.Karimov, U. "Mintaqaviy hamkorlik va chegara nazorati". Geosiyosiy tahlil jurnali, 2020.Iskandarov, T. "O‘zbekistonda chegara nazorati va xalqaro tajribalar". Tahliliy sharh, 2023.
3. Xalqaro tashkilotlar hisobotlari va manbalari:Frontex (Yevropa Ittifoqi chegaralarni boshqarish agentligi) yillik hisobotlari: www.frontex.europa.eu
BMTning Qochqinlar bo‘yicha Oliy Komissarligi (UNHCR): www.unhcr.org
Interpolning xalqaro chegaralarni boshqarish bo‘yicha hisobotlari: www.interpol.int
4. Ilg‘or davlatlar tajribasi:US Customs and Border Protection (CBP) hisobotlari: www.cbp.govIsroil xavfsizlik texnologiyalari bo‘yicha tadqiqotlar. Jerusalem Institute for Policy Research, 2022.Yaponiya va Janubiy Koreya chegara xavfsizligi: Asia-Pacific Security Journal, 2021.
5. Texnologik va xavfsizlik yutuqlari bo‘yicha adabiyotlar:Brynjolfsson, E., McAfee, A. The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. Norton & Company, 2014.Newman, C. "Border Security Innovations: Drones and Artificial Intelligence". TechWorld Journal, 2020.Schengen Information System (SIS) bo‘yicha ma’lumotlar: www.schengenvisainfo.com
6. Mintaqaviy tahlil va hamkorlik bo‘yicha ishlanmalar:Shangin, A. "Markaziy Osiyoda xavfsizlikni ta’minlash". Eurasian Security Review, 2021.O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar o‘rtasidagi chegara masalalari. Toshkent universiteti xalqaro tadqiqotlar jurnali, 2023.
7. Rasmiy statistik ma’lumotlar va press-relizlar:
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi hisobotlari.
